Overlijden opperrechter schudt Amerikaanse verkiezingen op

Van onze correspondent in de VS

Antonin Scalia overleed zaterdag op 79-jarige leeftijd in zijn slaap tijdens een verblijf in een hotel in Texas. Hij was een van de negen rechters van het hoogste Amerikaanse gerechtshof, en had op die manier enorme invloed op de richting die de Amerikaanse maatschappij uitgaat.

Scalia, aangesteld door president Ronald Reagan in de jaren 80, stond bekend als conservatieve spreekbuis van het Supreme Court en oordeelde onder meer voor wapendracht en tegen het homohuwelijk. 

Zijn plotse overlijden heeft onmiddellijke politieke implicaties. Nu een zetel vacant is in het hooggerechtshof, heeft president Barack Obama in zijn laatste jaar in het Witte Huis nog onverwacht een grote troefkaart in handen.

De leden van het hooggerechtshof worden voor het leven aangesteld door de president. In principe krijgt Obama nu de kans om een nieuwe rechter voor te dragen en dus de conservatieve Scalia te vervangen door iemand die meer geneigd is de Democratische agenda te volgen. Daardoor zou de balans van het hof meer naar progressieve kant overhellen. 

Verkiezingen

Alleen moet de kandidaat die de president voordraagt ook worden goedgekeurd door de Senaat, waar de Republikeinen de plak zwaaien. Gezien de hevige polarisatie die de Amerikaanse politiek al jaren in zijn greep heeft, zal Obama niet op de medewerking van de tegenpartij moeten rekenen.

Ook de gevolgen voor de lopende presidentsverkiezingen zijn groot. Als de Republikeinen in de Senaat erin slagen de benoeming een jaar lang te blokkeren, krijgt de volgende president de kans de positie in te vullen. 

De benoeming van opperrechters is een van de meest cruciale beslissingen die een president in zijn ambtstermijn kan maken, met verstrekkende gevolgen voor een generatie.

De samenstelling van het hoogste gerechtshof bepaalt de uitkomst van belangrijke maatschappelijke kwesties. Vorige zomer leidde een uitspraak van het hooggerechtshof nog tot de legalisering van homohuwelijken over heel het land.

Een nipte 5-4 uitspraak die rechter Scalia met de hem eigen vlijmscherpe pen in één van de vier minderheidsopinies op vlammende wijze bekritiseerde. 'Een overheidssysteem dat het Volk ondergeschikt maakt aan negen onverkozen juristen verdient het niet een democratie genoemd te worden.'

En tot twee keer toe oordeelde het hof de voorbije jaren in het voordeel van Obamacare, de hervorming van de gezondheidszorg die president Obama tegen Republikeins verzet in doordrukte. 

Verantwoordelijkheid

In een reactie op de dood van Scalia zei Obama dat hij van plan is om snel werk te maken van de nominatie van een opvolger. 'Ik ben van plan om te voldoen aan mijn grondwettelijke verantwoordelijkheden door een opvolger voor te dragen op gepaste tijd.'

'Ik neem deze verantwoordelijkheden heel ernstig, zoals iedereen dat hoort te doen. Dit is groter dan één partij, dit gaat over onze democratie', zei Obama.

Maar de Republikeinen lieten onmiddellijk weten dat ze niet van plan zijn om Obama te laten beslissen over de opvolging van Scalia. 'Het Amerikaanse volk moet een stem hebben in wie het volgende lid van het Supreme Court wordt', zei Mitch McConnell. 'En daarom moet de positie pas ingevuld worden nadat we een nieuwe president hebben.'

McConnell is de Republikeinse voorzitter van de Senaat, en de man die beslist waarover de Senaat stemt en waarover niet. De Republikeinen beschikken over een meerderheid van 54 van de 100 senatoren, en voor de goedkeuring van een opperrechter is een meerderheid van 60 tegen 40 nodig. De boodschap van de Republikeinse voorman is duidelijk: de partij zal zich de rest van het jaar verzetten om - in de hoop dat een Republikein de verkiezingen wint - volgend jaar een zeg te hebben over de invulling.

Ted Cruz

De Republikeinse presidentskandidaten die volop met hun campagnes bezig zijn in de voorverkiezingen volgen allemaal dezelfde lijn. Onmiddellijk na het overlijden van Scalia tweette Ted Cruz, die overigens in de Senaat zetelt: 'We zijn het aan Antonin Scalia en aan heel het land verschuldigd om de beslissing over zijn vervanging aan de volgende president te laten. 

Het belang van de opvolgingskwestie bleek ook tijdens het debat van zaterdagavond onder de Republikeinse presidentskandidaten in South Carolina, waar volgende week de volgende voorverkiezing plaatsvindt. Amper enkele uren nadat het nieuws van het overlijden van Scalia bekend was, kregen de zes Republikeinen de vraag of Obama dan wel de volgende president een opvolger mag aanduiden.'

'Ik denk dat Obama iemand gaat voordragen', zei Donald Trump, deze week nog winnaar in New Hampshire en koploper in de meeste peilingen. 'Maar het is aan McConnell en de rest om dat te vertragen, vertragen, vertragen.' Trump voegde daaraan toe dat hij, mocht hij in januari president worden, 'conservatieve rechters met een goede reputatie zou aanduiden'.

Alle andere kandidaten traden Trump bij. De op sociaal vlak oerconservatieve Ted Cruz haalde abortus aan als belangrijkste argument. 'Het hangt maar van één rechter af of we een hooggerechtshof krijgen dat de beperkingen op abortus onderuithaalt.'

John Kasich riept Obama op te wachten om een opvolger voor te stellen, 'want het land is zo verdeeld en anders krijgen we opnieuw een strijd tussen de twee partijen'. 

Hillary Clinton

Het hoeft niet te verbazen dat aan Democratische kant een totaal ander geluid klonk. Zowel Hillary Clinton als Bernie Sanders, de twee kandidaten in de strijd voor de partijnominatie, vinden dat Obama het recht heeft om een opvolger te kiezen. 'Het is wraakroepend dat de Republikeinen al hebben beloofd om elk voorstel van Obama te blokkeren', zei Hillary Clinton.

Hoe dan ook ziet het ernaar uit dat de kans klein is dat de Republikeinen in de Senaat zullen inbinden. Als ze hun verzet volhouden, betekent dit dat de inzet van de presidentsverkiezingen nog is vergroot, en dat de positie van de kandidaten over de invulling van het Supreme Court een belangrijke rol zal spelen in de campagnes de komende maanden. 

Obama benoemde tijdens zijn presidentschap al twee leden van het negenkoppige hof. De volgende president krijgt wellicht de kans om de samenstelling van het hof naar zijn of haar hand te zetten en de politieke kleur ervan voor vele jaren te bepalen. Drie van de acht overblijvende rechters zijn respectievelijk 82, 79 en 77 jaar oud.