Belgiës bekendste nog levende striptekenaar François Schuiten over 'zijn' Blake & Mortimer

Drieënhalf jaar. Zolang liet 'De laatste farao' op zich wachten. Maar op 29 mei ligt het er eindelijk, het meermaals uitgestelde tribute-album van Blake & Mortimer: het geesteskind van tekenaar Edgar P. Jacobs (1904-1987). Deze keer staan niet één, maar vier namen op de kaft. François Schuiten natuurlijk, de bekendste nog levende striptekenaar van België. Maar ook cineast Jaco Van Dormael, (scenario)schrijver Thomas Gunzig en colorist Laurent Durieux. 'We lijken The Beatles wel.

De Fab Four van de stripwereld. De vraag is alleen: wie was bij ons de Ringo Starr?', lacht François Schuiten (63). 'De laatste farao' was misschien wel het laatste stripverhaal uit mijn carrière. Het is zo'n tijdrovend proces dat ik niet goed weet of ik die moeite nog kan opbrengen.

Behalve het tekenen wou ik deze keer alle andere aspecten uit handen geven. Het was fris om samen te werken met mensen zonder stripreflex. Ik wou de routine breken. Mezelf in vraag stellen. Strips creëren valse verwachtingen. Natuurlijk wil het publiek altijd dezelfde personages zien terugkeren. Als je daar als tekenaar naar luistert, maak je altijd hetzelfde eindproduct. Kijk naar Hergé: hij had aan het einde van zijn leven niets meer te vertellen. Zijn publiek wou altijd maar Haddock, Bianca Castafiore, Jansen & Janssen en al hun fratsen. Maar op een moment blokkeert dat systeem.'

Blake & Mortimer ontsnapt natuurlijk niet aan die val. De detectivereeks rond de MI5-spion (Francis Blake) en de professor (Philip Mortimer) bevat een vriesvak vol clichés die je - 'By Jove!' - gemakkelijk nog eens zou kunnen ontdooien. Zoals wel vaker is gebeurd na Jacobs' dood. Maar dat was buiten Schuiten gerekend.

'Ik wou alleen een Blake & Mortimer-album maken als het op mijn manier mocht,' vertelt hij in zijn atelierwoning in Sint-Lambrechts-Woluwe. 'Ik heb me veel vrijheden gepermitteerd voor deze opdracht.' Zoals: de twee hoofdpersonages zijn zichtbaar sterk verouderd sinds hun laatste echte album in 1977. Brussel is een groene stad geworden. Migratie is een urgente kwestie. En de mens is verslaafd geraakt aan technologie.

'Het fascineert me aan tekenaars als Hergé, Franquin of Jacobs dat hun fictie altijd ging over de wereld waarin ze leefden. Jacobs begon met Blake & Mortimer in 1946, maar je voelt nog de angst voor de Wereldoorlog of de atoombom. Anno 2019 kent de wereld andere dreigingen en uitdagingen. Dus, trouw aan Jacobs wou ik die erin verwerken. In nostalgie heb ik me niet verloren. Dat is iets gevaarlijks.'

Slechterik

François Schuiten heeft veel met Edgar P. Jacobs gemeen. Zijn liefde voor (klassieke) architectuur bijvoorbeeld. Maar vooral zijn multitalent: hij waagde zich de voorbije 40 jaar aan strips, illustraties, film, interieurdesign en scenografie, onder meer voor De Munt en het museum Train World in Schaarbeek. Hedendaagse stripgeschiedenis schreef hij met 'De duistere steden', de retrofuturistische reeks die hij vanaf 1983 samen met Benoît Peeters publiceerde. Het duo werkte ook samen aan het tweeluik 'Parijs zien'. In 2002 kreeg Schuiten de Grand Prix op het stripfestival van Angoulême, zeg maar de Nobelprijs van de stripwereld. Datzelfde jaar kroonde koning Albert II hem tot baron.

Ook Jacobs was al van kindsbeen af een verwoed tekenaar. In 1940 kon hij als reclametekenaar en illustrator aan de slag. Drie jaar later publiceerde hij zijn eerste stripreeks, De 'U' straal, in het stripblad Bravo. Dat sciencefictionverhaal - eigenlijk een vingeroefening voor Blake & Mortimer - was zo succesvol dat Hergé hem als belangrijkste assistent binnenhaalde. Uiteindelijk zou de Brusselaar aan meer dan tien Kuifje-albums meewerken. In 1946 kreeg Hergé zelf een weekblad, Kuifje genaamd. Toen hij Jacobs vroeg of hij er ook aan wou meedoen, bedacht die Blake & Mortimer, een stripreeks waarvan hij elf albums eigenhandig zou afwerken. Starring professor Mortimer, spion Blake en slechterik Olrik.

Voor de fans: Olrik komt niet voor in het tribute-album van Schuiten en co. Al had dat perfect gekund, want tijdens de making-of van 'De laatste farao' is in 2017 de echte Olrik opgestaan. Toen kwam aan het licht dat Philippe Biermé - door Jacobs aangesteld als voorzitter van de Fondation Jacobs - voor miljoenen euro's originele tekeningen van Blake & Mortimer had verkocht. Een schandaal, want als vertrouweling van de striptekenaar had Biermé toegang tot de brandkast met Jacobs' werk. Tussen haakjes: Biermé liet zich graag fotograferen tussen zijn Rolls-Royces.

'Ik heb zelden een man geweten die zo perfect bedrog, manipulatie en ontrouw belichaamt. Een echte verrader', vlamt Schuiten. 'Jacobs besefte aan het eind van zijn leven - te laat - dat hij een fout had gemaakt door met Biermé samen te werken. Uit geldgebrek had hij nooit een officiële inventaris laten opmaken. Dat opende natuurlijk mogelijkheden voor mensen met minder goede bedoelingen. Je kan je toch afvragen: hoe is zoiets in godsnaam mogelijk? Hoe kan het dat een land dat wil bekendstaan om zijn striptraditie zo'n oeuvre nog niet deftig kan beschermen?'

Gift

Het zal Schuiten niet overkomen: hij besloot in 2013 al om een groot deel van zijn werk aan de Koning Boudewijnstichting en - Frankrijk blijft hét stripland bij uitstek - de Bibliothèque nationale de France te schenken.

'Door het schandaal ben ik nog meer overtuigd van die daad', zegt hij, ook al brengen zijn originelen intussen tienduizenden euro's per stuk op. 'Toch overwoog ik geen seconde om de stekker uit dit 'Blake & Mortimer'-project te trekken. Maar het zette me wel aan het nadenken over wat dat precies is: een oeuvre eerbiedigen. In het nieuwe album hield ik rekening met de fundamenten van Jacobs: zijn liefde voor sciencefiction, voor wetenschap en voor scenografie. Tijdens die drieënhalf jaar besefte ik vooral hoe hard mijn werk door hem was beïnvloed. Veel meer dan ik me tot nu bewust was.'

Schuiten ontmoette Jacobs maar een paar keer kort in zijn carrière. Maar toen hij, na Jacobs' dood, in 1989 het voorstel kreeg om het tweede, onafgewerkte deel van Blake & Mortimers 'De 3 formules van professor Satô' te tekenen, voelde hij zich daar nog niet klaar voor. Toen werkte Bob De Moor, Hergés belangrijkste assistent na Jacobs' vertrek, dat stripverhaal af. Pas dertig jaar later aanvaardde hij van uitgeverij Dargaud de uitdaging voor een tribute-album met de 'Fab Four'.

Formidabel monster

Rechtstreekse referenties aan de zaak-Biermé slopen niet in 'De laatste farao'. Het album is wel één grote lofzang op hét symbool van de Belgische rechtspraak: het Brusselse Justitiepaleis. 'Het gekke is: Jacobs had zelf het idee om ooit in het Justitiepaleis een album te laten afspelen', zegt Schuiten. 'Dat ontdekte men in Jacobs' oude notities. Als fan van wetenschap en sciencefiction bleek de tekenaar gefascineerd door de koepel van het gebouw, waarin de NIR (de voorloper van de openbare omroep VRT, nvdr.) ooit nog een technische studio onderbracht. Vandaaruit werden tv- en radiogolven de ether in gestuurd. Maar wat me vooral trof in die notities: voor het eerst wou hij Blake & Mortimer expliciet aan Brussel linken.

Dat was not done voor Belgische striptekenaars toen. Franse uitgevers vroegen immers altijd om Franse daken, platanen of andere typisch Franse ingrediënten te verwerken, omdat 80 procent van de verkoop in Frankrijk gebeurde. Jacobs vond het tijd om Brussel als decor te kiezen. En dan nog specifiek het Justitiepaleis, een van mijn favoriete gebouwen. Ik zetel al jaren in de Poelaertstichting, die het meesterwerk van architect Joseph Poelaert (1817-1879) verdedigt.'

Wat Schuiten dan zo aantrekt in het faraonische gebouw? 'Het is mysterieus. Verpletterend. Magnifiek. Vergeten. Afgeleefd. Verstoten door de Brusselaars. Een formidabel monster. Een getuigenis uit de tijd dat België nog machtig en visionair was.

Een onmogelijk gebouw ook, want Belgen accepteren al dertig jaar dat er stellingen rond staan. Zinloos, want er gebeurt bijna niks op de werf. Die stellingen kosten een fortuin en zijn al zo roest dat ze intussen zelf vervangen moeten worden. Maar de overheid is bang om ze af te breken, uit angst om een mal figuur te slaan. Het is zo stuitend dat we besloten om in het stripverhaal die stellingen een functie te geven. Het Justitiepaleis is een spiegel van de Belgische samenleving: het gebouw raakt ons in al onze contradicties, gevoeligheden, onsamenhangendheid en hypocrisie. De vele moppen die erover gemaakt worden, verdraag ik zelfs niet meer.'

Wel twintig keer ging François Schuiten - zelf zoon van twee architecten - observeren en details natekenen in het Justitiepaleis om de verhoudingen en megalomane volumes te begrijpen. En om de architectuur zo precies mogelijk weer te geven in het stripverhaal. 'Even meticuleus zoals Jacobs het zou doen', zegt Schuiten. 'Poelaert wou er zijn ultieme bouwwerk van maken. Hij stak er zijn ziel en zaligheid in. Je voelt ook dat hij behalve architect ook scenograaf was voor grote feesten.

Het paleis is één grote scenografie. Via een grote buitentrap, die nooit gerealiseerd is, zou je het gebouw betreden.' Maar na achttien jaar bouwen was het in 1883 welletjes voor de Belgische staat. De werf had toen al 40 miljoen Belgische frank gekost, een veelvoud van het budget. Poelaert zelf zag het resultaat nooit, hij stierf al in 1879 na een burn-out. Jacobs kende het gebouw wél goed: hij groeide op in de Marollen, vlak bij het Justitiepaleis.

Schatkamer

Dat Schuiten Poelaerts Justitiepaleis in 'De laatste farao' koppelt aan het oude Egypte lijkt vergezocht, maar is het totaal niet. In plaats van een koepel had Poelaert eigenlijk een piramide als dak ontworpen. Ook in het paleis zelf zijn veel architecturale referenties aan het oude Egypte te vinden. Jacobs had daar ook een passie voor, zo bewijst het Blake & Mortimer-vervolgverhaal 'Het geheim van de grote piramide' uit 1950-1952. Daarin gingen onze striphelden - met succes - op zoek naar een verborgen kamer in de piramide van Cheops.

Toeval of niet: François Schuiten was nauw betrokken bij het ScanPyramids-project, een Frans-Egyptisch project waarbij men sinds 2015 piramides scant op zoek naar onontdekte binnenruimtes. Dankzij dat onderzoek is in 2017 effectief een immense zaal gevonden in diezelfde piramide van Cheops. 'En ik heb recentelijk ontdekt dat de geologische samenstelling van de grond in Brussel overeenstemt met die van de stenen gebruikt in Cheops', zegt Schuiten. 'Fictie wordt realiteit. En omgekeerd.

Al die elementen samen maken dat ik dit verhaal wel móést vertellen. Het drong zich aan me op. Nu de strip klaar is, ben ik ervan overtuigd dat een stripverhaal als dit, hoe kort ook, de perceptie over het Justitiepaleis kan veranderen. Geloof me, op een dag, als het paleis helemaal gerestaureerd zal zijn, komen ze van overal kijken naar een van de grootste gebouwen ter wereld. Als we het maar zijn kracht en majestueuze karakter teruggeven.'

Ook al is 'De laatste farao' een ode aan Brussel, met het Justitiepaleis en de Basiliek van Koekelberg in de hoofd- en bijrol, toch mag Schuiten zich geen volbloed Brusselaar meer noemen. 'Ik pendel nu tussen Brussel en Parijs', zegt hij. 'Twee totaal verschillende steden, die elk op hun manier getuigen van onze tijd.

Parijs is een wereldstad, Brussel is een stad waar de wereld passeert. Elk heeft zijn kwaliteiten en fouten. Elke keer weer ben ik verbluft en geënerveerd als ik van Parijs terugkeer naar Brussel. Afstand nemen doet me deugd, maar ik zou hier niet definitief weg kunnen. Het boeiende aan Brussel is: het is een stad waarover je van nature fictie wil maken. Er is zoveel onbegrip en chaos, er zijn zoveel tegenstrijdige zaken dat het de verbeelding tart. Niet verwonderlijk dat de stad zoveel verhalenvertellers aantrekt.'

'De laatste farao', Blake & Mortimer, vanaf 29 mei in de boekhandel.
Expo 'De laatste farao', met originele tekeningen uit de gelijknamige Blake & Mortimer-strip, vanaf 29 mei in Victor Horta's Autriquehuis in Brussel.
'Scientifiction, Blake et Mortimer au musée des Arts et Métiers', van 26 juni tot en met 5 januari 2020 in het Musée des Arts et Métiers in Parijs.