Geïnteresseerd in avant-gardekunst? Of op zoek naar de grote kunstnamen van morgen? Dan zijn non-profit art spaces dé plekken voor u. Tien ervan zijn volgend weekend doorlopend toegankelijk voor het publiek.
In Les Ateliers Claus kan je zelf met een flipperkast experimentele hedendaagse gitaarnoise creëren. Apes&castles organiseerde vorig jaar 'speakeasies': de exporuimte werd achtereenvolgens gebruikt als club, concertzaal en kunstenaarsatelier. En Enough Room for Space heeft volgende maand zijn jaarlijkse oogstfeest waarop 'zijn' kunstenaars fruit en noten plukken in de 5 hectare grote tuin van het FelixArt Museum in Drogenbos om de hoek. De tot cider, perenlikeur en -confituur verwerkte oogst wordt daarna gebruikt op diners en events.
Welkom in de wereld van de avant-gardekunst. Dergelijke projecten bleven lang onder de publieksradar, maar met de stijgende populariteit van de zogenaamde 'non-profit art spaces' worden ze nu ook zichtbaar voor het grote publiek. Na New York, Londen en Parijs openen verzamelaars, curatoren en kunstenaars nu ook in Brussel dit soort plekken, soms zelfs in hun woonkamer. Zonder winstoogmerk en buiten het traditionele galeriecircuit.
'In die non-profitruimtes zit je het dichtst op de huid van de nieuwste ontwikkelingen in de hedendaagse kunst', zegt Caroline Dumalin, de assistent-curator bij het Brusselse kunstencentrum Wiels die op vraag van de Brussels Art Days - van 11 tot 13 september - tien non-profit project spaces selecteerde. 'De non-profit art spaces breken niet alleen de tussenschotten tussen performance, beeldende kunst en installatie op. Maar evengoed tussen museum, galerie, atelier en kunstinstituut.'
Tijd voor experiment
De meeste door Dumalin geselecteerde non-profitruimtes zijn in het leven geroepen door kunstenaars. Bijvoorbeeld Etablissement d'en face projects, een werkgroep met onder meer de artiesten Sven Augustijnen en Harald Thys. Of K.(SIC) van kunstenaar Koenraad Dedobbeleer. Terwijl in Enough Room for Space - een onafhankelijke kunstruimte in Drogenbos geleid door het kunstenaarsduo Maarten Vanden Eynde en Marjolijn Dijkman - artiesten samen nadenken, discussiëren, creëren en exposeren. 'We begonnen de space niet om eigen werk te tonen, maar omdat we op groepsexpo's vaak interessante kunstenaars tegenkwamen die we later nooit meer terugzagen. Om met hen te kunnen samenwerken bedachten we dit platform. Vaak zijn het projecten die over meerdere jaren lopen. Commercieel dus niet interessant voor een galerie, al tonen die wél veel interesse in wat we doen.'
'Er is in Brussel een enorme nood aan experimenteerruimte voor artiesten. Als aanvulling op hun eigen praktijk. Kunstenaars willen naast hun werk voor galeries of musea ook vrije projecten realiseren, zonder beperking in tijd of ruimte. Daarom is Enough Room for Space deels woning, studio, collectieve werkplaats, denkplek en gastenverblijf', zegt Marjolijn Dijkman. 'Normaal kom je hier alleen volgens afspraak, maar tijdens de Brussels Art Days stellen we de ruimte nu drie dagen open.'
Invloedrijke verzamelaars
Ook invloedrijke verzamelaars zoals Alain Servais en Frédéric de Goldschmidt liggen aan de basis van non-profitkunstruimtes in de privésfeer. Hun activiteiten zijn deels geënt op hun eigen verzameling. Bij Olivier Gevart niet. Hij is de bezieler en oprichter van Été 78: een kleine Brusselse non-profit art space die hij drie jaar geleden begon in zijn straat. Drie expo's van telkens vijf weken houdt hij daar jaarlijks, naast kunstevents van één avond, weekend of week.
'Twintig jaar lang werkte ik in de grondstoffensector in Brussel en Genève. Mijn vrouw had een job in de Londense financiële wereld. Drie jaar geleden besloten we na te denken over onze toekomst. Ik nam ontslag en begon als bestuurder bij Credal, waar ik onder meer sociale microkredieten uitschrijf aan kansarmen en werklozen. En samen met mijn vrouw begon ik als hobby Été78, een non-profitkunstruimte van 60m². Er is geen vitrine of gevelbord, we werken alleen met mond-tot-mondreclame.'
Été 78 vraagt artiesten om in de kunstruimte iets te tonen dat ze nergens elders zouden kunnen etaleren. 'Été78 is geen statement tegen de galeries, maar een complementair initiatief. We tonen soloshows van artiesten die wat buiten het galeriecircuit vallen, omdat hun werk vaak oncommercieel is. De grote 'show-off'-namen zal je bij ons niet vinden. Één keer per jaar houden we een groepstentoonstelling met drie kwaliteitscollecties die met normale financiële middelen zijn opgebouwd. Été78 moet een gratis toegankelijke plek zijn om te ontdekken, ideeën uit te wisselen en andere verzamelaars te ontmoeten.'
Gevart vindt dit parallelle circuit van non-profit art spaces vooral een spannende aanvulling op de traditionele galeries. 'Er is een paradox', zegt hij. 'Enerzijds geven die project spaces een podium aan de avant-garde. Zonder grote etalages, niet op toplocaties in de galeriebuurten. De drempel ligt lager dan in een galerie, wegens het niet-commerciële aspect. Maar je moet wel volgens afspraak komen. En natuurlijk weten dat het circuit bestaat.' Sinds Gevart Été78 oprichtte, verzamelt hij naar eigen zeggen zelf ook op een andere manier. 'Nu leg ik een jaarlijks kunstbudget vast en koop gerichter. Vaak zelfs in functie van toekomstige kunstprojecten bij Été78.'
Van galerie naar non-profit
Kunsthistorica Virginie Devillez, die de leiding heeft over de projectruimte Middlemarch, werkte vroeger voor galerie Daniel Templon en het Museum voor Schone Kunsten in Brussel. Sinds 2011 organiseert zij samen met kunstenaar Jean-Baptiste Bernadet tentoonstellingen, artiestenresidenties, boeklanceringen en performances in haar appartement. 'De expo's of kunstevenementen ontstaan spontaan. We zijn aan geen kalender gebonden, we moeten niet elke maand met iets nieuws afkomen', aldus Devillez.
Ook inhoudelijk hebben Devillez & co. de handen vrij. Soms inviteren ze een bevriende kunstenaar uit binnen- en buitenland, die nog nooit exposeerde. Soms strikken ze een bekende kunstenaar die toevallig in België is voor een ander project. 'Brussel is de ideale voedingsbodem voor dit soort initiatieven: veel internationale artiesten, galeriehouders en curatoren komen zich hier installeren. Terwijl de lokale kunstenaars opvallend weinig aan bod komen in de reguliere galeries. Dus exposeren ze maar zelf, in non-commerciële ruimtes, al dan niet met bevriende kunstenaars.'
Ik vraag artiesten altijd om hier iets te tonen dat ze nergens anders zouden kunnen etaleren. Hier mogen ze een idee uitdiepen dat zelfs nog prematuur is.Olivier Gevart
'Kunst maken is één ding, een expo kunnen opzetten is een even cruciale etappe voor een artiest', zegt Devillez. 'Die DIY-improvisatiementaliteit is belangrijk, want zo word je opgemerkt. Ik zag in New York, Londen en Parijs al non-profit spaces die uitgroeiden tot een nieuw soort galerie met een echt verdienmodel. In Brussel bestaat dat nog niet, maar het zit er wel aan te komen.' Ook Lilou Vidal komt uit het 'commerciële' circuit. Vidal, die tot oktober 2013 mee de gerenommeerde Brusselse galerie VidalCuglietta managede, richtte dit jaar Bureau des Réalités op: een kantoorruimte op het gelijkvloers van haar herenwoning. 'Ik stel hier het denkproces achter de artistieke creatie in vraag', zegt de Française, die samen is met kunstenaar Pieter Vermeersch.
'Het bureau is tegelijk ook mijn eigen kantoor, dus ik word er continu geconfronteerd met de artiesten en intellectuelen die ik er uitnodig. Mijn eerste show was met Zin Taylor, een artiest waar ik als galeriehoudster nog mee samenwerkte. Puur om aan te tonen dat ik ook in een niet-commerciële context op lange termijn kan samenwerken met artiesten die ik bewonder. Tijdens de Brussels Art Days presenteer ik een project van kunstenares Meggy Rustamova.'
'De galerie sluiten gaf me een enorme mentale vrijheid. Ik hoef hier geen compromissen meer te sluiten om verkoopbaar werk te tonen. Veel verzamelaars zijn moe van het tempo op de kunstmarkt. En van de attitude die je jezelf moet aanmeten in dat milieu. De non-profitkunstruimten durven dat systeem in vraag te stellen aan de hand van niet-consumeerbare kunst. Denk aan interventies, discussies, performances of lezingen. Voor wie echt de vinger aan de pols in de kunstwereld wil houden, is het zeer interessant die scène te volgen.'
Tien Brusselse non-profit art spaces zijn doorlopend te bezichtigen tijdens de Brussels Art Days van 11 tot 13 september. www.brusselsartdays.com. De website www.thewalk.be bundelt een nog groter aanbod project spaces in Brussel.
