Pioniersherpa Dawa Yangzum | ‘Klimsport nog altijd een mannenzaak’

‘It was all drama and chaos’, vertelt Dawa ons. Klimmers raakten vermist. Er moesten reddingsacties op grote hoogte worden georganiseerd door andere teams. Het dodental liep elke dag op. Zo’n vijfhonderd mensen bereikten dit jaar al gelukkig ongehavend hun doel. Maar in de laatste etappe naar de top zijn inmiddels – we schrijven begin juni – twaalf klimmers omgekomen. Ook sherpa’s. Nog minstens vier klimmers blijven spoorloos. Daar is niet veel hoop meer voor. ‘Vaak hebben mensen die de berg willen beklimmen, gewoon veel te weinig ervaring’, zegt Dawa. ‘Ze zoeken op het internet ‘How to climb Mount Everest’ en betalen vervolgens een flink pak geld om de klim te kunnen doen. Ze verwachten dat ze hun doel probleemloos zullen bereiken en redeneren: meer sherpa’s, meer comfort. Maar het zijn dezelfde sherpa’s die het dan mogen oplossen als ze in de problemen raken, die hen letterlijk moeten ondersteunen. Soms schieten die er dan zelf het leven bij in.’

De Everest (8.849 meter) is een belangrijke bron van inkomsten voor Nepal. Want de klim naar de top ervan – intussen bemeesterden al zo’n tienduizend klimmers de mythische berg – is een enorme logistieke operatie. Wettelijk is iedere buitenlandse klimmer in Nepal verplicht om ten minste één lokale gids in te huren. De sherpa’s (met hoofdletter verwijst ‘Sherpa’ naar de bevolkingsgroep, met kleine letter naar de dragers-gidsen) zijn verantwoordelijk voor het dragen van alle klimuitrusting en voorraden. Ze zetten de kampen op, dragen de zuurstof. Wettelijk mogen de sherpa’s maar acht tot tien kilogram dragen, maar soms torsen ze tot het dubbele.

Veel mensen moeten van de berg leven. Dat maakt de concurrentie tussen de bedrijfjes die de klim organiseren bikkelhard. Sommige werken goedkoop en nemen het niet zo nauw met de veiligheid. ‘De grotere teams, zoals Alpine Ascents waarvoor ik werk, hebben betere faciliteiten. Zij hebben onder meer betere weersvoorspellers en sterkere gidsen. Er zijn eigenlijk dringend maatregelen nodig. Maar een beperking op het aantal klimmers door de vergunning duurder te maken is voor mij geen optie. Iedereen heeft het recht om de schoonheid van het klimmen te ervaren.’

Ons interview via WhatsApp-video verloopt niet vlekkeloos. Het beeld hapert, het geluid valt soms weg. We hebben bovendien lang op Dawa moeten wachten. De videocall werd keer op keer uitgesteld. Nu is ze terug in Lukla, het dorp aan de voet van de Everest waar de klim begint. De afgelopen weken heeft ze meegeholpen bij de reddingsacties. Een paar van haar naaste collega’s bij Alpine Ascents zijn ook omgekomen. Toch houdt Dawa zich sterk. ‘Het maakt deel uit van het leven dat we leiden’, zegt ze. ‘We weten dat we nu eenmaal een van de gevaarlijkste beroepen ter wereld hebben.’

Tijdens ons gesprek wordt Dawa weggeroepen. De kamer waarin ze zich bevindt, is klein en vrij donker, zien we. Her en der liggen kleren, klimuitrusting. Het is het tijdelijke verblijf van een eeuwige reiziger, geen thuis. Aan de deur worden een paar zinnen uitgewisseld.

Ze pikt de draad met ons weer op en vertelt over haar kinderjaren. Altijd heeft ze geklommen. Om water te halen, om de jakken en geiten te hoeden. Een hard leven, ze is het gewoon.

Ze groeide op in de Himalaya, in de Rolwaling-vallei op 4.200 meter hoogte. Zonder stromend water of elektriciteit. Als klein meisje droomde ze er al van ooit op de top van de Everest te staan. In haar dorp waren er mannen die expedities naar de Everest begeleidden. Maar geen enkele vrouw in het dorp had het ooit geprobeerd om als berggids te werken.

Toen ze dertien was, besloot ze mee te gaan met trekkers die een pad volgden over de Tashi Lapcha-pas. Zes dagen lang droeg ze vijftien kilo uitrusting door ijzige wind en sneeuw. Haar lichaam werd sterker terwijl ze opgroeide, ze deed mee aan ultraruns op grote hoogte. ‘Maar daar zat voor mij geen toekomst in’, zegt ze. ‘Het is een dure sport en de kansen op sponsoring waren nihil.’

Als ze achttien is, neemt haar oudere broer – een geroutineerde sherpa – haar mee op een trektocht van vijftien dagen, waarmee ze honderd dollar verdient. Véél geld: het gemiddelde inkomen bedraagt in Nepal slechts 540 dollar per jaar. Met dat geld schrijft ze zich in voor een tiendaagse cursus aan een Himalaya-klimschool, opgericht door Amerikanen. Ze blijkt zo goed dat ze het jaar daarna wordt uitgenodigd om in het centrum te komen werken als instructeur. En ze blijft trainen. Ze valt op, krijgt kansen.

In 2012 mag ze als 21-jarige op expeditie mee naar de hoogste top ter wereld, de Everest. De tocht wordt georganiseerd door het magazine National Geographic en het outdoormerk The North Face, om de vijftigste verjaardag van de eerste Amerikaanse beklimming te herdenken. Van de twaalf sherpa’s die in dienst werden genomen voor de expeditie is Dawa Yangzum de enige vrouw. ‘Maar daarboven is iedereen gelijk. Sherpa’s steunen elkaar, dat je een vrouw bent, maakt geen verschil. Ik verdiende toen in twee maanden tijd vijfduizend dollar’, vertelt ze. ‘Dat was voor mij een onwaarschijnlijk grote som. Bovendien ontmoette ik toen ook de Amerikaanse professionele bergbeklimster Emily Harrington. Dankzij haar mocht ik uitzonderlijk ook de laatste etappe naar de top meedoen. Mijn droom om de Everest te beklimmen was uitgekomen.’

Door de Everest te beklimmen, waren haar ambities aangewakkerd. Andere westerse klimsters spoorden haar aan. Ze trok naar de VS, waar ze een tijd als gids werkte op Mount Rainier (4.392 meter) nabij Seattle. En ze ontmoette er enkele vrouwelijke gidsen met een IFMGA-licentie (International Federation of Mountain Guides Association). ‘Geen enkele vrouw in Nepal had ooit die licentie behaald’, zegt ze. ‘Ik wilde de eerste zijn.’ Die internationale licentie zou haar niet alleen een kans geven om overal ter wereld te kunnen werken. Ook in Nepal zou ze daarmee aan de slag kunnen bij de allerbeste (en best betalende) internationale klimorganisaties.

Het jaar daarna volgt ze verschillende gidsencursussen. Ze beklimt vervolgens in de Himalaya de Ama Dablamb (6.812 meter), de Yala Peak (5.500 m), de Island Peak (6.155 m) en de Chekigo (6.257). Bij elke klimtocht wil ze beter worden, zichzelf blijven pushen. Met een klein team van alleen maar vrouwen topt ze ook de vermaledijde K2, met 8.611 meter de op één na hoogste berg ter wereld, maar moeilijker en gevaarlijker dan de Everest door de aanhoudende ongenadige weersomstandigheden.

In 2016 moet ze alleen nog zien te slagen voor haar laatste IFMGA-gidsenexamen. Helaas, ze faalt door een val. Het jaar nadien kan ze wél officieel haar diploma in ontvangst nemen. Daarmee schrijft ze geschiedenis: ze wordt de eerste Nepalese vrouw met een internationaal berggidscertificaat. En ze doorbreekt nóg glazen plafonds: ze wordt in 2019 de eerste Nepalese vrouw die ‘s werelds vijfde hoogste piek, Makalu (8.481 m) beklimt.

Datzelfde jaar gaat ze opnieuw gidsen op de Everest, deze keer bij een expeditie van de National Geographic Society en het Rolex Perpetual Planet Initiative, om klimaatgegevens te verzamelen en om de gezondheid van het watersysteem in de Himalaya te volgen. Op die manier komt Dawa in het vizier van Rolex, dat zich sinds begin jaren 90 inzet voor de planeet, of het nu gaat om het in stand houden van de koraalriffen, rewildingprojecten of het beschermen van het Everest-gebied. Het horlogemerk beslist daarop om Dawa te steunen in haar nieuwe ambitie: meisjes opleiden tot berggids.

‘Ik had op dat moment alles bereikt wat ik wilde, maar was niet gelukkig’, vertelt ze. ‘Ik vroeg me af wat ik miste. Ik wilde méér. De klimsport is nog altijd hoofdzakelijk een mannenzaak. Ik wilde meisjes de kans geven om even goed te worden. Sinds vier jaar geef ik één keer per jaar een all-female cursus voor meisjes uit afgelegen bergdorpen met steun van Rolex. Het betaalt onder meer de uitrusting van de cursisten. Dat een vrouw de lessen geeft, maakt een groot verschil. Hun ouders of mannen hebben meer vertrouwen. Die steun hebben de meisjes nodig om te slagen en om in de bergsport aan de slag te gaan. Dat ik hen opleid, doet mijzelf ook veel deugd. Ik weet hoe het voelt als iemand je kansen geeft. Ik wil er zijn voor hen.’

Dawa is ‘leading by example’. ‘Veel meisjes kijken op naar mij. Dat geeft ze hoop. Ze weten wat ik intussen heb bereikt. Ik vertel hun hoe moeilijk het soms was. Maar als ik het kan, kunnen zij het ook. Terwijl je klimt, leer je zoveel voor het leven: geduld te hebben, doorzetten, focussen… Sommigen slagen, anderen slagen niet en keren terug naar hun dorp. Maar intussen zijn er al zo’n negentig vrouwen die ik heb opgeleid die nu werken als berggids. Daar ben ik wel trots op.’

Dawa Yangzum Sherpa beklom intussen negen van de veertien bergen die meer dan achtduizend meter hoog zijn in de Himalaya. De Kanchenjunga van 8.586 meter topte ze op 1 juni. Dat is wat ze naast haar job op de Everest wil blijven doen: de vijf resterende 8000’ers beklimmen, lesgeven, trektochten organiseren en nieuwe routes zoeken, samen met andere vrouwen. Ik vraag haar of ze soms bang is. Ze glimlacht. ‘Before we leave, we pray to the mountain’, zegt ze. ‘Sherpa’s zien de berg als een god en vragen vooraf om bescherming. Gevaarlijk blijft de beklimming altijd. Op elke tocht is er wel minstens één moment waarop het bloed uit je gezicht wegtrekt, je hart als een razende tekeergaat, omdat je ergens boven een diep rommelend geluid of gekraak hoort. Maar zodra je terug bent, vergeet je die momenten van allesverterende angst. Ondanks alle tegenslagen en rampspoed blijven er alleen mooie verhalen over, van dingen die je samen hebt beleefd. Mensen met wie je anders nooit zou spreken, komen je een hand geven, een gesprek met je voeren. Daarboven heerst er een soort lotgenootschap dat je hier beneden niet hebt. Je bent op een intense manier verbonden met elkaar, en dat is een onnoemelijk mooi gevoel.’