Shannon Vineyards maakt de meest bekroonde merlot van Zuid-Afrika. Succesrecept: het verkoelende effect van de Atlantische oceaan en Antarctische zomerwind.
Het is een uitzicht dat je niet verwacht bij wijngaarden: naast de druivelaars van Shannon Vineyards in de Elgin Valley, Zuid-Afrika, zie je zo ver je kunt appel- en perenbomen. Elgin Valley is altijd al een fruitparadijs geweest. Het milde mediterrane microklimaat (17,5 °C gemiddelde temperatuur) en vooral de verkoelende impact van de zuidelijk gelegen Atlantische Oceaan resulteren er in een optimale - lees: trage - groei- en rijpingscyclus van het fruit.
Ook nu nog: als u bij het lezen van dit artikel in een sappige granny smith bijt, is de kans groot dat die uit Elgin komt. Maar geleidelijk ontdekten de fruittelers ook een lucratieve nevenactiviteit: de wijnbouw. Die diversificatie gebeurde ook bij het moederbedrijf van Shannon Vineyards, een 12 hectare tellende boutique winery op amper 12 kilometer rijden van de oceaan en 45 minuten van Kaapstad.
Winegrower of the Year
De cuvées worden gevinifieerd in de nabijgelegen kelderfaciliteiten van Newton Johnson Family Vineyards, maar het is wel co-eigenaar James Downes die het hele proces van wijnmaken en blenden van a tot z beheert. Met succes, want Shannon Vineyards - zo gedoopt naar de Ierse origine van de familie - werd vorig jaar door master of wine Tim Atkin in zijn marktbepalende jaardossier uitgeroepen tot ‘Winegrower of the Year’.
De ‘Mount Bullet’ van Shannon Vineyards is de meest bekroonde merlot van Zuid-Afrika en wordt zelfs de ‘Kaapse Petrus’ genoemd. Van de circa 70.000 flessen totaalproductie van alle cuvées vertrekt twee derde richting export.
‘Ons wijnproject begon pas in 2000, toen we onze eerste 2,5 hectare merlot en 0,5 hectare pinot noir aanplantten’, zegt James Downes, die samen met zijn broer Stuart het domein runt. ‘Mijn vader studeerde wijnbouw aan het Elsenburg Agricultural Training Institute, mijn broer vertegenwoordigde toen internationaal een groot Chileens bedrijf en ikzelf was voorzitter van de Aberdeen University Wine Society in Schotland en werkte als mariene bioloog, maar keerde speciaal terug om het project mee te lanceren.’
Niet dat de familie van scratch af moest beginnen. ‘Vader had jaren eerder al wijngaarden aan de oostkant van de Elgin-vallei aangelegd. Uit die ervaring leerden we dat we voor een nóg koeler terroir aan de westkant van de vallei moesten kiezen, pal tegen het Kogelberg-biosfeerreservaat. In 1997 kochten we daar een perceel grond.’
Antarctica
Dat Elgin een unieke appellatie is voor wijnbouw staat vast. ‘De hoogteligging is een enorme troef: het gebergte heeft een mooi verkoelend effect en creëert grote temperatuurschommelingen tussen de maxima van de middaghitte en de minima tijdens de koude nachten. Daardoor wordt de rijpingstijd van de druiven verlengd, waardoor de kans toeneemt om te plukken dicht bij het herfstpunt.
De zomerwind, de South Easter, zorgt hier voor extra verkoeling omdat hij afkomstig is van Antarctica. Die wind brengt ook een wolkenmantel mee, die zich vlak voor de middag over de vallei drapeert en zo de wijngaarden beschut tegen de felle Afrikaanse zon. Tel daarbij de oude, vaak unieke bodemtypes en je begrijpt meteen waarom Elgin zo’n fantastische wijnen kan produceren. De suikers en de zuurgraad zijn hier in voldoende balans om elegante fijne cuvées te maken.’
Toch krijgt ook Elgin al af te rekenen met de gevolgen van de klimaatverandering. ‘We merken dat de gemiddelde temperaturen op ons domein jaar na jaar stijgen. Het grootste domino-effect daarvan is dat de rijpingssnelheid van de variëteiten toeneemt en dat we de plukdatums moeten vervroegen. Sommige oogsten plukken we al twee weken vroeger dan normaal.'
'Aangezien we bewust streven naar een langere hangtijd van de druiven aan de wijnstok - een kwestie van perfect rijp smakende bessen te garanderen - moeten we anticiperen, en de verschillende wijnbouwtechnieken aanpassen om de wingerds te helpen hun rijpingstempo te vertragen.’
Klimaatverandering
Bij Shannon Vineyards hebben ze intussen enkele percelen aangelegd met droogteresistentere onderstammen en klonen van variëteiten waarvan ze geloven dat die in de toekomst nóg beter tegen de stijgende temperaturen zullen kunnen. ‘But this is not an easy call.’ Als zelfs het ‘koele’ Elgin noodgedwongen inspeelt op de klimaatverandering, hoe is het dan in de rest van Zuid-Afrika gesteld?
‘Iedereen is bezorgd. Ook wij, in de Kaap, hebben de afgelopen jaren lage neerslagpatronen ervaren. Sommige collega-wijnbouwers in drogere delen van de Zuid-Afrikaanse wijnbouwregio’s hebben daardoor zware rendementsverminderingen gekend, die natuurlijk ook hun cashflow hebben beïnvloed. Soms zelfs in die mate dat hun oude wijngaarden onrendabel werden en gerooid moesten worden. Dat wordt een serieuze uitdaging, want zomaar heraanplanten, zoals in het verleden gebeurde, is niet langer de ideale manier om de gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken.’
Welke lessen heeft Shannon Vineyards de twee voorbije decennia geleerd? ‘Eén: dat we steeds meer de klassieke, authentieke terroirexpressie moeten nastreven. De fruituitdrukking van elke specifieke wijngaard is veel belangrijker dan de invloed die je als wijnmaker kan hebben.
Twee: geduld is in deze instantwereld cruciaal. Een wijndomein of -business kan maar zo snel groeien als de wijngaarden en natuur het toelaten. Het duurt minstens twintig jaar om een wijnbedrijf en -merk op te zetten.
En drie: het wordt hoog tijd dat de overheid een onderzoeksproject opzet naar de voetafdruk van wijngaarden in 2050 - gebaseerd op de aanplant op grotere hoogtes, met betere neerslagstatistieken tijdens het groeiseizoen en in een poging de oogstperiode rond de herfstequinox te handhaven.'
'In Europa wordt het merendeel van de wijngaarden geplant om te oogsten in de maand september (het herfstpunt op het noordelijk halfrond). Als we in Zuid-Afrika al onze wijngaarden zouden planten zodat we in de maand maart kunnen plukken, zou de voetafdruk van onze wijngaard er heel anders uitzien dan vandaag.’
Wat wil Downes nog realiseren? ‘Ik heb nu twintig jaar met mijn handen in de aarde gewroet en mijn wijnkennis en expertise vergroot, in de hoop dat ik op mijn 65ste een fatsoenlijk glas wijn aan mijn familie en vrienden kan presenteren. Ik heb nog 18 jaar om dat doel te bereiken.’
