Implosie Vijfsterrenbeweging stort Italië in politieke onzekerheid

In Italië is dinsdagavond laat abrupt een einde gekomen aan het 'stabiele' intermezzo waar premier Mario Draghi voor had gezorgd in de notoir instabiele Italiaanse politiek. De Vijfsterrenbeweging, de grootste regeringspartij, implodeerde nadat uithangbord Luigi Di Maio er vertrokken was.

De katalysator was een geschil over wapenleveringen aan Oekraïne. Net als hun collega's van de andere regeringspartijen gaven de parlementsleden van de Vijfsterrenbeweging in maart, na de Russische invasie in Oekraïne, groen licht aan militaire steun voor de ex-Sovjetrepubliek. De afgelopen weken trok partijvoorzitter Giuseppe Conte de leveranties steeds vaker in twijfel.

'We hebben een bijdrage geleverd door drie keer wapens te sturen. Maar die voeden de oorlog alleen maar. Wij zijn van mening dat we een waardevollere bijdrage kunnen leveren op het diplomatieke front door te focussen op de reanimatie van het vredesoverleg', stelde Conte. Hij werd in 2018 als technocraat uit het niets premier en bleef dat tot begin 2021. Sinds augustus van dat jaar staat hij aan het hoofd van de Vijfsterrenbeweging.

Conte's medestanders in de Senaat bereidden een wetsvoorstel voor waarin ze de regering officieel vroegen de wapenleveringen een halt toe te roepen. Ze waren van plan dat dinsdag in te dienen. Hoewel de senatoren op het laatste nippertje van dat plan afzagen, was de maat vol voor Di Maio.

'Als grootste fractie in het parlement had de Vijfsterrenbeweging de plicht de regering zonder ambiguïteit te steunen', zei de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken dinsdagavond. Hij verweet Conte en diens bondgenoten dat ze de wapenleveringen bekritiseren in de hoop de vrije val van de Vijfsterrenbeweging in de peilingen te stoppen.

Populariteit

Toen de Vijfsterrenbeweging in 2018, onder leiding van Di Maio, met een eurosceptisch anti-establishmentdiscours naar de kiezer trok, wist ze zowat een derde van het electoraat te verleiden en kroonde ze zich tot de grootste partij in het parlement. Na een mislukt regeringsavontuur met de radicaal-rechtse Lega en heel wat interne strubbelingen heeft de partij aan populariteit ingeboet.

Bij regionale en lokale verkiezingen kwamen de troepen van Conte de afgelopen jaren nooit uit de verf. Het dieptepunt volgde in de eerste ronde van de gemeenteraadsverkiezingen eerder deze maand. Gemiddeld scoorde de partij geen 5 procent.

Dat maakt Conte erg ongerust. Ten laatste in het voorjaar van 2023 vinden in de derde economie van de eurozone parlementsverkiezingen plaats. Voor de partij dreigt een enorme oplawaai. In nationale peilingen schommelt ze rond de 12 procent. Door zich duidelijker te profileren op enkele thema's hoopt Conte het tij te keren.

Insieme per il Futuro

Die opdracht is door het vertrek van Di Maio moeilijker geworden. De oud-voorzitter van de Vijfsterrenbeweging kondigde de creatie van een eigen beweging aan: Insieme per il Futuro (Samen voor de Toekomst). Hij lokt al zeker 62 parlementsleden van de anti-establishmentpartij naar zijn nieuwe fractie.

Die zou een meer Europese en gematigde koers gaan varen dan de Vijfsterrenbeweging en mikt op kiezers in het centrum van het politieke spectrum. Politieke analisten betwijfelen of die ideologische shift voor alle 'overlopers' de doorslag gaf.

Ze gaan ervan uit dat verschillende volgelingen van Di Maio vooral hun eigen hachje willen redden. Volgens de statuten van de Vijfsterrenbeweging mogen leden maximaal twee legislaturen een mandaat bekleden. Voor tientallen parlementsleden die in 2013 voor het eerst een kamer- of senaatszitje veroverden nadert dus het einde van hun politieke avontuur.

Politieke onzekerheid

De implosie van de Vijfsterrenbeweging leidt tot een periode van politieke onzekerheid in Italië. Na het vertrek van Di Maio en zijn 62 medestanders is de partij niet langer de grootste in het parlement en de regering.

Die 'titel' kan de Lega van Matteo Salvini voortaan claimen. De leider van de radicaal-rechtse partij vroeg al of Di Maio de portefeuille Buitenlandse Zaken wel kan behouden na de verandering van de politieke krachtsverhoudingen.

In de aanloop naar de parlementsrace wil Salvini zich graag profileren om de grootste rechtse partij te blijven. Hij staat onder druk van de neofascistische partij Fratelli d'Italia, die als enige niet toetrad tot Draghi's regering van nationale eenheid.

Lot regering

Steeds vaker duikt de vraag op hoe en of Draghi de rit zal uitdoen, zeker nu in de wandelgangen rondgaat dat Conte overweegt de Vijfsterrenbeweging terug te trekken uit de regering om enkel op ad-hocbasis steun te verlenen.

Ook zonder die parlementsleden heeft de regering-Draghi een meerderheid, maar ze kan dan niet langer pretenderen dat ze een regering van nationale eenheid is. Mogelijk brengt het vertrek van de Vijfsterrenbeweging andere partijen op gelijkaardige gedachten.