Een testament maakt u beter niet voor het leven

Een testament opstellen was nog nooit zo populair. 620.000 Belgen - ofwel 7 procent van de volwassen bevolking - hebben minstens één testament laten opstellen door of in bewaring gegeven bij een notaris, berekende notaris.be op vraag van De Tijd. Dat gebeurde op basis van de data in het Centraal Register voor Testamenten (CRT). Die databank bewaart de data van de testamenten tot 30 jaar na het overlijden van de opsteller.

Het werkelijke aantal Belgen met een testament ligt nog hoger, want de zelf geschreven testamenten die thuis of in een kluis worden bewaard blijven een goed bewaard geheim. Toch heeft maar een kwart - 140.000 - van de Belgen met een testament in het CRT de verdeling van zijn erfenis minstens één keer aangepast. Een enkeling heeft 56 testamenten op zijn naam staan. ‘Dat getuigt mogelijk van wispelturigheid, maar vaker is het een blijk van gezond verstand om uw testament in de loop van het leven eens grondig tegen het licht te houden en aan te passen als de omstandigheden daarom vragen’, oordelen notarissen en specialisten in vermogensplanning.

Of uw testament up-to-date is met uw wensen en de wetgeving kunt u dan ook laten bekijken. ‘We doen dat voor onze cliënten om de drie à vijf jaar’, zegt Bart Verdickt van het Greenille Private Client Team van Deloitte Legal. ‘Als we op de hoogte zijn van elementen die een aanpassing noodzakelijk of nuttig maken, doen we dat zelfs eerder.’ Soms wordt een tijdelijke regeling zelfs bewust opgesteld. ‘Denk aan een alleenstaande die op vakantie vertrekt en aan de buurvrouw laat weten dat er een testament is, voor als op reis het noodlot toeslaat’, zegt Steven Seyns, advocaat bij Bright.

‘Als je vooraf weet dat het om een tijdelijke regeling gaat, wordt vaak met een eigenhandig testament gewerkt’, zegt notaris Carol Bohyn. Dat gaat sneller en is goedkoper dan een notarieel testament dat, afhankelijk van de complexiteit, al snel honderden euro’s kost. ‘Om zeker te zijn dat alles correct is qua vorm en inhoud kunt u gerust een beroep doen op uw notaris, die aangeeft hoe u een en ander het best formuleert.’

Interpretatie

Let wel: zodra uw testament geldig is opgemaakt, blijft die regeling geldig voor de rest van uw leven. Tenzij u het testament herroept. Vergeet u dat of komt een herschrijving er ondanks goede voornemens niet van, dan wordt wat u liet noteren ook zo uitgevoerd. ‘Ook als er bewijzen zijn dat u van plan was een nieuw testament op te stellen, zoals e-mails of een voorbeeld-testament van uw notaris dat u thuis heeft liggen. Want wie weet, beweerde u in die e-mail dat u een passage wilde aanpassen enkel omdat u de lieve vrede wilde bewaren zolang u leefde’, verklaart Bohyn.

Een testament wordt pas uitgevoerd bij uw overlijden. Het voordeel is dat u het tijdens uw leven op elk moment naar wens kunt aanpassen en dat de inhoud tot uw overlijden geheim blijft, tenzij u de inhoud ervan zelf met iemand deelt. Het nadeel is dat u er niet meer bent om uitleg te geven bij wat u bedoelde. ‘We kunnen het u niet meer vragen. Het zal dus altijd een interpretatie zijn’, zegt Seyns. Daarom is het cruciaal dat u alles zorgvuldig formuleert, zodat de ruimte voor interpretatie minimaal is. Vooral eigenhandige testamenten geven vaak aanleiding tot discussie.

Manipulatie

Om uw vorige testament te herroepen, begint u het nieuwe met de formulering: ‘Hierbij herroep ik al de testamenten en uiterste wilsbeschikkingen die ik tot op heden heb gemaakt.’ Als bij uw overlijden blijkt dat u meerdere testamenten had opgesteld, heeft het recentste testament in principe voorrang op oudere. ‘Tenzij kan worden aangevoerd dat het recentere, herroepende testament om een of andere reden niet geldig is. Dan wordt alsnog teruggegrepen naar het vorige testament’, zegt Seyns.

De advocaat ziet op dat vlak vaak discussies, zoals over de datum van het tweede testament, de echtheid van de handtekening, de wilsbekwaamheid van de opsteller en mogelijke manipulatie door (een van) de begunstigde(n). ‘Zulke discussies worden vaak voor de rechtbank beslecht’, zegt hij. ‘Zeker als iemand zijn testament vlak voor zijn overlijden nog wijzigde, heeft een notarieel testament een sterkere bewijskracht dan een eigenhandig. De notaris is deontologisch verplicht het opstellen van een testament te weigeren als hij aanvoelt dat de opsteller niet meer bekwaam is. Een medisch attest bij het nieuwe testament voegen kan discussies voorkomen.

’Het type testament speelt geen rol. Een eigenhandig kan perfect een notarieel vervangen. ‘Maar een eigenhandige akte thuis bewaren houdt risico’s in. Wat als de tweede niet boven water komt bij uw overlijden? Dan zal de eerste uitgevoerd worden, omdat die zeker gevonden wordt in het CRT’, zegt Bohyn.

Afwijkend

Moet een nieuw testament altijd het vorige herroepen? ‘Nee, u kunt met een nieuw testament ook aan finetuning doen’, zegt Bohyn. ‘Zeker voor grondig uitgewerkte planningen kan sprake zijn van een basistestament dat later aangevuld wordt, bijvoorbeeld voor één specifiek gedeelte van het vermogen, zoals een juwelen- of kunstcollectie’, zegt Verdickt.

‘In elk geval is het belangrijk dat u duidelijk vermeldt dat het om een aanvulling gaat die het vorige testament niet vervangt. Dat kunt u doen door het testament te openen met de clausule: ‘In aanvulling op mijn testament van (datum) bepaal ik…’ Omgekeerd is het perfect mogelijk in een nieuw testament slechts een of enkele bepalingen uit het bestaande te wijzigen met de melding: ‘In afwijking van mijn testament op (datum) bepaal ik…’

U moet er zich wel bewust van zijn dat met die werkwijze de inhoud van beide testamenten bekend wordt bij uw overlijden. Dat is niet altijd gewenst. Stel dat u in een eerste testament uw zoon wilde onterven maar dat enkele jaren later de banden opnieuw werden aangehaald, dan kan het zuur zijn dat uw zoon dat zo te weten komt. ‘Een alternatief is dat u het vorige testament integraal herroept, de clausules die u wenst te behouden behoudt en die u wenst aan te passen aanpast. Zo bent u zeker dat de vorige testamenten niet worden opgevraagd uit het CRT en dat hun inhoud geheim blijft’, zegt Bohyn.

Naast elkaar

Het is voorts mogelijk dat bij uw overlijden meerdere testamenten opduiken zonder dat het ene het andere herroept. ‘Als de twee wilsbeschikkingen naast elkaar kunnen bestaan, worden ze beide uitgevoerd’, zegt Bohyn. Hij geeft het voorbeeld van een alleenstaande man die in een eerste testament 50.000 euro nalaat aan zijn zus en in een tweede testament 50.000 euro nalaat aan zijn buurman. ‘Laat die man minstens 100.000 euro na, dan erft zowel de zus als de buurman 50.000 euro, op basis van die twee testamenten.

’En wat als de twee testamenten elkaar tegenspreken? Stel dat diezelfde alleenstaande man eerst zijn gezinswoning nalaat aan zijn zus en later aan zijn buurman. ‘Als hij slechts één gezinswoning had, zijn de twee testamenten niet compatibel en erft de buurman en niet de zus het huis. Want het tweede testament wordt dan beschouwd als een stilzwijgende of impliciete herroeping’, zegt Bohyn.

Kapotscheuren

Als u uw eigenhandig testament wilt wijzigen, kunt u op dat document de gewenste passages doorhalen of iets bijschrijven. ‘Zo’n aanpassing moet voldoen aan de vormvereisten van een eigenhandig testament, zoals eigenhandig geschreven zijn, een vaste datum hebben en gehandtekend zijn.’ Dat leidt niet zelden tot discussies. ‘Het is veiliger en duidelijker een nieuw testament te maken en het bestaande te herroepen’, zegt Bohyn.

Het is ook af te raden uw oude, eigenhandig geschreven testament kapot te scheuren of door de papierversnipperaar te halen als u een nieuw schrijft. ‘Want duiken er na uw overlijden foto’s of kopieën van het vorige testament op, dan leidt dat onmiskenbaar tot discussies’, waarschuwt Seyns.

Tot slot: soms - al wil niemand dat hardop gezegd hebben in de krant - worden ook twee verschillende testamenten gemaakt. Later wordt dan het ene testament bovengehaald, terwijl het andere verdwijnt, afhankelijk van wat bij het overlijden het voordeligst is. Dat gebeurt meestal vanuit fiscale overwegingen.