Kies tussen intercommunales en stadsregio's

Door Eric Vos, burgemeester van Turnhout en voorzitter Stadsregio Turnhout

Je zal maar actief zijn in de gemeentepolitiek, anno 2017. Burgemeesters, schepenen en gemeenteraadsleden worden afgeschilderd als graaiers en zakkenvullers die bijklussen in schimmige intercommunales. De roep om al die tussenstructuren - en de bijhorende 'postjes' - af te schaffen klinkt luider dan ooit.

Vraag blijft waarom lokale politici zo veel mandaten moeten opnemen (de meesten krijgen daarvoor trouwens een erg karige vergoeding). Ze worden afgevaardigd naar intercommunales en andere tussenstructuren die in de loop der jaren zijn opgericht omdat de gemeenten niet langer konden instaan voor een aantal gemeenschapsvoorzieningen voor hun burgers.

In plaats van een heksenjacht te openen op lokale politici, zou Vlaanderen zich beter afvragen waarom er zo veel tussenstructuren, zoveel raden van bestuur en dus zoveel 'postjes' zijn. En of het niet beter kan.

Welk niveau is het meest geschikt om de burger te dienen? De politiekorpsen zijn verenigd in politiezones, intercommunales leveren nu water, gas, elektriciteit en kabeldistributie. Er zijn erfgoedcellen en zorgregio's. Kunnen die allemaal overgeheveld worden naar het Vlaamse niveau of moeten ze opnieuw 'afzakken' naar de gemeenten? En wordt dat dan goedkoper? Efficiënter?

De provincies - sinds de tijd van Napoleon de link tussen het lokale bestuur en 'Brussel' - worden door de huidige Vlaamse regering uitgekleed. Ze moesten hun persoonsgebonden bevoegdheden (zoals cultuur en welzijn) opgeven.

Gemeentefusies

Daarnaast moedigt Vlaanderen vrijwillige gemeentefusies aan. Het kluwen van intercommunales en andere tussenstructuren bleef echter onaangeroerd, ondanks beloftes in het regeerakkoord dat er overleg zou komen met de gemeenten over de gepaste bovengemeentelijke schaal om de gemeentelijke participaties te bundelen.

Zowel de afslanking van de provincies als de vrijwillige fusies zijn geen onverdeeld succes. De ontredderde provincies moeten met lede ogen aanzien hoe initiatieven die ze decennialang gekoesterd hebben, aan hun lot worden overgelaten. Te klein voor Vlaanderen, en te groot voor de gemeenten.

De weinige fusies die op stapel staan zijn zogenaamde ‘donutfusies’, randgemeenten die samenklitten om zeker niet met de stad in het centrum te moeten samengaan.

Vlaanderen zal altijd nood hebben aan bovengemeentelijke structuren om een efficiënt beleid te kunnen voeren voor zijn burgers. In andere landen, zoals Duitsland, Frankrijk en Nederland, kiest men voor stadsregio's. Daar blijken ze behoorlijk te functioneren. In Vlaanderen blijven we steken bij veel vrijblijvendheid.

Stadsregio Turnhout, waarin naast Turnhout ook Vosselaar, Beerse en Oud-Turnhout verenigd zijn, is een unicum in Vlaanderen. Dat heeft te maken met het feit dat Turnhout in 1976 als enige arrondissementshoofdstad van België de fusie misliep. De schaalproblemen deden zich hier al sneller voelen dan elders in Vlaanderen.

Omdat een fusie grote politieke, institutionele én ‘psychologische’ problemen stelt, wordt sinds 1995 geëxperimenteerd met een stadsregio. De vier gemeenten blijven autonoom maar beslissen om een hele reeks zaken samen te doen. Zo is er een stadsregionaal mobiliteitsplan, een zorgstrategisch plan en wordt een stedelijk gebied - over het grondgebied van de vier gemeenten - afgebakend waarbinnen nog kan worden gebouwd. Ook op andere domeinen zoals sociale tewerkstelling en de UITpas zijn er verregaande samenwerkingen.

Tegenover de hogere overheid spreken de vier gemeenten met één stem in de belangrijke dossiers die ze zelf hebben afgebakend.

Homans

Eind vorig jaar trokken de burgemeesters van Stadsregio Turnhout naar minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans om meer experimenteerruimte te vragen. Het experiment kan zeker worden uitgebreid en kan zo nuttige resultaten opleveren voor de rest van Vlaanderen.

Jammer genoeg wilde minister Homans geen budgetten vrijmaken om de stadsregio te ondersteunen.

Vandaag komt in Turnhout voor het eerst de regioraad samen. Dat is een volgende stap in de samenwerking waarbij de regioraad het debat voert en stuurt op de hoofdlijnen vooraf, en achteraf de controle zal uitvoeren op de uitvoering door het stadsregiobestuur (dagelijks bestuur). Vertegenwoordigers van de vier gemeenten zullen er aan de slag gaan met dossiers die hen allen aanbelangen en proberen - over de gemeente- en partijgrenzen heen - tot gemeenschappelijke standpunten te komen.

Vlaanderen moet kiezen: 'eieren of jong'. Ofwel blijven de provincies bestaan en slorpen ze bevoegdheden van de intercommunales op, ofwel krijgen steden en gemeenten de mogelijkheid om zich in regio's te groeperen om voldoende schaalgrootte te creëren om een transparant én een (kosten)efficiënt beleid te voeren.

In de Stadsregio Turnhout zien we samenwerking dus niet als een luxe, maar als een noodzaak. Liefst met de steun van Vlaanderen, maar zonder als het moet.

Voor de goede orde: de leden van de regioraad krijgen geen zitpenning.