Wat je besteedt aan defensie kan je elders niet uitgeven. Tenzij je de VS bent

Het is trendy te stellen dat Europa zijn defensiebeleid in eigen handen moet nemen. Op de VS moeten we na de - voor velen onvermijdelijke - herverkiezing van Donald Trump namelijk niet meer rekenen. En had ook Barack Obama al niet duidelijk gemaakt dat de NAVO-lidstaten hun defensie-uitgaven moesten opschroeven?

Het narratief is duidelijk: veel Europese NAVO-lidstaten profiteren van de Amerikaanse bescherming zonder er zelf voldoende voor te betalen. Het verhaal geldt ook buiten Europa: Trump wil Taiwan laten betalen voor de militaire bescherming die het van de VS verwacht. Dat verhaal hangt evenwel met haken en ogen aan elkaar.

Dat de VS het grootste gedeelte van de NAVO-uitgaven dragen, klopt: in 2024 ging het om zo’n 1.000 miljard van de totale 1.500 miljard dollar. Daartegenover staan wij Belgen met onze lage defensie-uitgaven te kijk: 8,5 miljard dollar in 2024, of 1,3 procent van ons bruto binnenlands product.

Kanonnen of boter

Wat niet klopt, is dat de Amerikanen relatief meer defensie-uitgaven hebben die ten koste gaan van andere, meer gewenste bestemmingen van hun geld. Dat lijkt nochtans rationeel: het geld kan maar één keer uitgegeven worden en als het aan kanonnen wordt besteed, kan het niet meer aan boter worden uitgegeven. Kanonen statt Butter, noemden de nazi’s dat. Je kan niet beide hebben, je moet een keuze maken.

Dat geldt voor de meeste landen die, al dan niet gedwongen, op het oorlogspad zitten. De Russische economie is een oorlogseconomie geworden, met weinig ruimte voor producten die het leven van de Russen aangenamer maken. In Europa is meer geld voor defensie slechts een van de vele prioriteiten, naast klimaatverandering, vergrijzing, migratie...

Maar als het om de Amerikanen gaat, klopt het Kanonen statt Butter-verhaal niet langer. Voor hen geldt Kanonen und Butter. Zij moeten geen offers brengen in hun privéconsumptie om hun defensie-uitgaven hoog te houden.

Dat is mogelijk omdat ze de luxe hebben dat hun dollars bijna overal worden aanvaard, waardoor ze over een lange periode een tekort op hun betalingsbalans kunnen hebben. Eenvoudig uitgedrukt voeren ze minder uit dan ze invoeren. Dat betekent ook dat de Amerikanen voor datzelfde tekort op de lopende rekening meer consumeren dan ze produceren. De Amerikaanse gezinnen, bedrijven en overheid geven dus meer uit dan er binnenkomt en leven als land boven hun stand. Niet één jaar, maar al decennia aan een stuk, wat leidt tot oplopende nettoschulden tegenover het buitenland.

De Amerikaanse overheid compenseert de hoge defensie-uitgaven bijgevolg niet door besparingen elders of door hogere belastingen. De grote overheidstekorten die er het gevolg van zijn, worden ook niet gecompenseerd door de spaaroverschotten van de gezinnen en de bedrijven. De rekening wordt gepresenteerd aan de landen waarvan de betalingsbalans het spiegelbeeld van de Amerikaanse is. Landen die dus overschotten hebben omdat ze minder geconsumeerd hebben dan ze geproduceerd hebben: Duitsland, Canada, China, Japan. Zij betalen die rekening door Amerikaanse overheids- en bedrijfsobligaties te kopen. De totale buitenlandse schuld van de VS bedroeg volgens het IMF eind 2023 20.000 miljard dollar, ofte 70 procent van het bruto binnenlands product. Eind 2020 was dat nog 15.000 miljard.

Dollarjuk

Dat enorme onevenwicht kan maar blijven bestaan zolang de houders van die schuld het vertrouwen in de dollar behouden. Naarmate de Amerikaanse schuld toeneemt, stijgt evenwel het risico dat landen die hun overschotten in Amerikaans papier hebben belegd schrik krijgen dat ze hun geld niet terugzien. In de jaren 60 verloor het Frankrijk van Charles de Gaulle, en in zijn zog veel andere landen, zo het geloof in de dollar. Het begon dollars om te zetten in Amerikaans goud uit de schatkamers van Fort Knox. De Amerikaanse president Richard Nixon zag zich uiteindelijk verplicht de inwisselbaarheid van de dollar in goud op te schorten, het begin van het einde van het Bretton Woods-systeem waarmee andere landen hun munt hadden vastgeklikt aan de dollar.

Niets verhindert dat dat opnieuw gebeurt. Nu al proberen China, de olielanden uit het Midden-Oosten, Rusland en India vanonder het dollarjuk uit te komen.

De ironie is dus dat een van de machtigste landen ter wereld die machtsrol alleen maar kan spelen door ook de grootste schuldenaar ter wereld te zijn. De VS lopen het enorme risico dat ze die schulden op een bepaald moment niet langer kunnen terugbetalen. Nog ironischer is dat China, de grootste uitdager van de Amerikaanse machtspositie, die machtspositie financieel helpt te ondersteunen.

Betekent dat allemaal dat Europa met een gerust gemoed verder kan blijven zwartrijden op de Amerikaanse bus? Nee. Alleen zullen wij, in tegenstelling tot de Amerikanen, wel moeten kiezen tussen boter en kanonnen.