Franse verkiezingsuitslag zet deur op kier naar nieuwe gezamenlijke EU-lening

De uitslag van de Franse verkiezingen verraste: extreemrechts, dat in de eerste ronde nog de meeste stemmen wegkaapte, strandde in zetels uiteindelijk op de derde plaats, na de centrum- en linkse coalities. Heel wat pro-Europese overheden slaakten een zucht van opluchting. De nieuwe - nog te vormen – Franse regering zal een sterker Europa niet in de weg staan.

Welke regering er ook komt, ze zal voor een grote begrotingsuitdaging staan. Frankrijk valt onder de buitensporigtekortprocedure (EDP) van de Europese Commissie. Die heeft daarmee het laatste woord over de goedkeuring van de Franse begroting. Frankrijk zal moeten bewijzen dat het voldoende stappen zet om de begroting op het goede pad te zetten.

Dat impliceert hogere belastingen en minder uitgaven, wat helemaal niet strookt met de plannen van (extreem)links. Zelfs voor de gematigde partijen liggen zware bezuinigingen moeilijk. De vorige regering plande nog besparingen van minstens 10 miljard euro. De Europese Commissie schuift het driedubbele naar voor.

Frankrijk is niet het enige land dat onder de EDP valt. Nog zes andere landen maken daar hun opwachting, inclusief Italië en België. Worden de nieuwe regels strikt toegepast, dan is de omvang van de gevraagde besparingen (uitgaande van een aanpassingsperiode van vier jaar) voor sommige landen - inclusief België - groter dan die tijdens 2010-2013.

Die periode van extreme soberheid leerde Europa dat besparingen landen niet uit een crisis helpen, integendeel. Naast de ‘courante’ uitgaven worden alle Europese landen bovendien geconfronteerd met uitdagingen zoals de klimaattransitie, extra defensie-uitgaven, het streven naar meer geopolitieke onafhankelijkheid via een industriële politiek, de vergrijzing, enzovoort.

Europese financiering

Het financieren van bepaalde uitgaven op Europees niveau kan een elegante oplossing zijn om de begrotingen extra te verlichten. Er wordt voortgebouwd op het tijdens covid gelanceerde NextGenerationEU-fonds waarmee vandaag al aanzienlijke projecten gefinancierd worden. Het begrotingsfederalisme zou zo worden uitgebreid.

Die piste zou uitgesloten zijn bij een overwinning van extreemrechts in Frankrijk. Maar nu staat de deur op een kiertje. De weerstand van de traditionele begrotingsconservatieve landen tegenover een gezamenlijke uitgifte van Europese leningen blijft wel groot. En de opkomst van extreemrechts in andere lidstaten is een bijkomend groeiend obstakel.

Niettegenstaande is het opzet van het nieuwe gemeenschappelijke financieringsvehikel anders dan bij het NextGenerationEU-fonds. Een relatief groot deel van de fondsen stroomde - en stroomt - naar de door covid zwaarst geraakte en daardoor zwakst presterende economieën zoals Spanje en Italië. Dat solidariteitsprincipe, dat bij sommige landen moeilijk ligt, speelt nu veel minder.

Het idee van een gemeenschappelijk financieringsmechanisme voor bepaalde Europese projecten en doelstellingen komt ook terug in de aanbevelingen van de Italiaanse ex-premiers Enrico Letta en Mario Draghi. Die schreven recent enkele rapporten over de toekomst van Europa. De projecten zouden gericht zijn op energiezekerheid, de energietransitie en defensie.

De nieuwe fondsen komen daardoor vooral landen met gevestigde defensiesectoren ten goede. Dat omvat de grote EU-economieën - Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje - en, wat belangrijk is voor de politieke dynamiek in de EU, enkele kleinere landen zoals Nederland en Tsjechië.

Duitse bondgenoot

Duitsland blijft de belangrijkste partner die Frankrijk moet overtuigen. Maar ook daar zit de huidige onpopulaire coalitie met een zelf geknoopte strakke budgettaire strop rond de nek door de in de grondwet opgenomen 'Schwarze Null', die slechts beperkte begrotingstekorten toestaat.

Het terugschroeven van algemene uitgaven en investeringen, aanpassingen aan sociale uitgaven en het opkrikken van inkomsten via nieuwe belastingen zijn slechts enkele van de overwogen impopulaire maatregelen. Maar als bepaalde projecten of investeringen buiten de begroting gehouden kunnen worden, of overgedragen kunnen worden naar het Europees niveau om daar gezamenlijk gefinancierd te worden, dan kan de huidige Duitse coalitie het verkiezingsjaar 2025 ingaan zonder pijnlijke besparingen.

Meer investeren zal de binnenlandse vraag opkrikken en de Duitse economie uit het sukkelstraatje halen. De katalysator voor zo’n nieuwe grote stap voorwaarts voor de EU zijn mogelijk minder gunstige ontwikkelingen op het Oekraïense slagveld en het vooruitzicht van een tweede Trump-presidentschap.

Een extreemrechtse Franse regering zou een stap naar een volgend gemeenschappelijk EU-financieringsmechanisme, en dus meer federalisme, onmogelijk hebben gemaakt. Het verlies bij de verkiezingen zet de deur daarheen nu op een kier.

Een nieuwe Europese uitgavenschok en protectionisme in het buitenland kunnen die deur helemaal openbreken. En daarmee zou de verdere uitbouw en integratie van de Europese Unie verder gaan volgens het traditionele stramien: van crisis op crisis.