Laat parlement kiezen wie we naar Schumanplein sturen

Crisisbeheer, Gelijkheid en Humanitaire Hulp: dat is de portefeuille die de Belgische Hadja Lahbib deze week van Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen kreeg. Hoewel die waardevol kan zijn voor Europese inspanningen bij overstromingen, bosbranden en internationale crises, is de post die Lahbib zal bezetten klein bier in het licht van de strategische debatten die Europa de komende jaren zullen vormgeven.

Cruciale vragen zoals de verduurzaming van de economie zonder industriële competitiviteit te verliezen, het behouden van de voordelen van wereldhandel in een geopolitieke context die vijandiger is dan ooit, of het opkrikken van onze productiviteit zullen de toekomst van het Europese project bepalen. Die thema’s worden behandeld door een groep ‘executive vice presidents’, het Europese equivalent van wat wij kennen als het kernkabinet.

België heeft daar geen plekje in en mist daardoor invloed op die cruciale dossiers. Dat hebben we vooral aan onszelf te danken. Voor de derde keer op rij waren we bij de laatste lidstaten om kleur te bekennen over onze kandidaat-commissaris, wat niet verwonderlijk resulteert in een minder prominente rol.

Anderhalf punt

Voor onze Eurocommissaris hebben we nood aan het sterkst mogelijke profiel. Het is een functie waarvoor we streven naar een consensusfiguur die door het hele land wordt gesteund. De commissaris heeft namelijk de unieke kans de soevereiniteit die we aan Europa overdroegen te benutten met het belang van ons land in het achterhoofd.

Helaas wordt de aanduiding van de Eurocommissaris gekoppeld aan de verdeling van de mandaten in de nieuwe federale regering en moeten partijen er punten voor inzetten. Een premier, vicepremier en commissaris wegen zwaar door met anderhalf punt, een ministerpost met één punt en een staatssecretariaat met een half punt. Partijen verkiezen zichtbare regeringsposten echter boven invloedrijke Europese functies waarvoor ze veel moeten 'betalen', wat leidt tot een slepende zoektocht naar een kandidaat, met een late en ondermaatse selectie tot gevolg.

Bovendien dreigt de benoeming van een Eurocommissaris vaak vast te lopen in een politiek vacuüm. Door de samenvallende verkiezingen is er vaak nog geen nieuwe regering, terwijl de ontslagnemende regering niemand kan aanduiden (omdat ze alleen lopende zaken afhandelt) en de partijen die onderhandelen niet van tevoren posities willen weggeven. Het risico bestaat bovendien dat de oude regering zich niet verantwoordelijk voelt voor de voorgedragen kandidaat en daarom slechts een summier briefje stuurt naar Von der Leyen, zoals begin september gebeurde.

Binnen de dag

Dat moet beter. En het kan beter. Verander de benoeming van de Eurocommissaris in een parlementaire aangelegenheid.

Na de verkiezingen is de Kamer, in tegenstelling tot de regering, na haar eedaflegging meteen in volheid van bevoegdheid. De Kamer kiest onmiddellijk een (tijdelijke) Kamervoorzitter. Vaak - zoals in 2020 - gebeurt dat in meerdere stemrondes, maar binnen de dag werd een gedragen figuur tot voorzitter verkozen.

Waarom passen we niet een soortgelijke procedure toe voor de aanduiding van de Eurocommissaris? Een meerderheidsstemming in de Kamer kan de Belgische kandidaat aanwijzen en die persoon kan vervolgens aan de voorzitter van de Europese Commissie worden voorgedragen. De Kamer kan zelfs in haar reglement een deadline vaststellen voor die stemming, bijvoorbeeld voor 21 juli of uiterlijk twee weken na de benoeming van de Europese Commissievoorzitter.

Die wijziging vermindert niet alleen de overmacht van de uitvoerende op de wetgevende macht, we versterken ook het parlement ten opzichte van de politieke partijen. Want parlementaire fracties en hun individuele parlementsleden kunnen het speelveld van kandidaten verruimen. Elke fractie kan een of meerdere namen lanceren en uiteindelijk komt een commissaris uit de bus. In zo’n systeem was de aanduiding van de Belgische Eurocommissaris niet verzand in een prematuur politiek spel in de regeringsvorming, met alle gevolgen van dien.

Het parlement heeft zijn (on)macht zelf in de hand. Niets houdt een parlementslid tegen een voorstel in te dienen dat de benoemingsprocedure herschrijft en naar het parlement trekt. Echte macht verkrijg je niet vanzelf, maar grijp je, zoals het gezegde luidt. Hulde aan het parlementslid dat deze noodzakelijke verandering op tafel legt.