Minder regels en meer vertrouwen, behalve voor wie kwetsbaar is

Aangenaam. Wim Van Lancker, professor sociaal beleid en auteur van een ‘belachelijke tweet’. Toch volgens Vooruit-voorzitter Conner Rousseau. Waarover dat ging? Ik schreef in een eerste reactie op het Vlaams regeerakkoord dat er geen gratis gezonde warme maaltijden op school komen, een breekpunt voor Vooruit, maar dat financieel kwetsbare gezinnen die zich geen warme maaltijden kunnen veroorloven wel gesanctioneerd kunnen worden. En dat ik mezelf daarbij even in de arm moest knijpen.

In het regeerakkoord staat over warme maaltijden op school alleen dat ‘als basisscholen en het betrokken lokale sociale beleid in collectieve ondersteuning willen voorzien rond gezonde maaltijden op school’, ze dan een beroep kunnen doen op ‘Vlaamse cofinanciering’. Dat is niet alleen behoorlijk vaag, het staat ver af van gratis gezonde warme maaltijden voor iedereen. Tegelijk staat de mogelijkheid om de schoolbonus en de schooltoeslag in te trekken zeer expliciet omschreven. Ik denk niet dat het ‘belachelijk’ is daarop te wijzen.

De nieuwe Vlaamse regering wil minder regels en meer vertrouwen geven, behalve voor wie kwetsbaar is. Daar zijn de plannen doorspekt met extra regels en wantrouwen, met ‘taal’ en ‘werk’ als toegangspoorten tot ondersteuning. Dat kennis van het Nederlands en het hebben van een job belangrijk zijn, is evident. Maar dat het criteria worden om mensen uit te sluiten van het sociaal beleid is problematisch.

Sancties werken niet

Neem sociale huisvesting. Stabiele huisvesting is cruciaal om de armoede duurzaam te verminderen en de kansen op werk te vergroten. Wie woonzekerheid heeft, kan gemakkelijker ingaan op een jobaanbod. De nieuwe Vlaamse regering wil sociale woningen reserveren voor ‘de meest kwetsbaren’, maar wil tegelijk voorrang geven aan werkenden bij de toewijzing van sociale woningen en legt een forse taalverplichting op. Daardoor dreigen net de meest kwetsbaren uitgesloten te worden. Hetzelfde geldt voor de kinderopvang: voorrang voor werkenden, terwijl kinderopvang net noodzakelijk is voor wie nog werk moet vinden.

Die ongerijmdheden vinden we ook terug in andere beleidsdomeinen. Onderwijs, bijvoorbeeld. De nieuwe Vlaamse regering wil na één jaar met te veel onwettige afwezigheden de schooltoeslag (de vroegere studiebeurs) kunnen afnemen. Maar: het Vlaams departement Onderwijs oordeelde eerder al dat het financieel bestraffen van ouders geen impact heeft op spijbelgedrag. Sancties zijn niet effectief, omdat ze voorbijgaan aan de grondoorzaken van de sociale problemen, maar wel de financiële kwetsbaarheid van mensen doen toenemen. Daardoor wordt de toegang tot werk en taal nog moeilijker - exact het omgekeerde van wat men wil bereiken.

Maar. Er zijn ook kansen om het sociaal beleid te versterken. Veel van de beloofde sociale investeringen in kinderopvang, sociale huisvesting, jeugdhulp en zorg zijn broodnodig en kunnen een belangrijk verschil maken om het gebrek aan kwaliteitsvol aanbod weg te werken. Die investeringen worden slechts vaag omschreven in het regeerakkoord, en dat laat heel wat speelruimte aan de bevoegde ministers om eigen accenten te leggen en een geïntegreerd sociaal beleid op poten te zetten. Dat de bevoegdheden Armoede en Welzijn enerzijds en Wonen, Energie en Klimaat anderzijds samenhangen, is alvast een goed begin.

Armoede doen dalen

Een voorbeeld: van alle sociale uitgaven is de kinderbijslag (het groeipakket) de belangrijkste factor in het verminderen van kinderarmoede. Maar omdat iedereen een hoog basisbedrag krijgt, ongeacht het inkomen, is er weinig ruimte om via sociale toeslagen meer te geven aan wie het nodig heeft. Bovendien bestaat er een promotieval, waarbij meer verdienen niet altijd loont, omdat je dan de sociale toeslag kan verliezen.

Het regeerakkoord stipuleert dat de inkomensgrenzen van de sociale toeslagen ‘geleidelijker uitgefaseerd worden’, zonder dat verder te specifiëren. Dat kan betekenen dat de bedragen van de sociale toeslagen heel snel dalen, wat tot meer armoede zal leiden. Evengoed kan de fasering net beter gericht zijn op de meest kwetsbaren. Door de sociale toeslagen en de basisbedragen van het groeipakket samen te hervormen kan je de armoede doen dalen.

Wordt dit de meest sociale Vlaamse regering ooit? Dat valt af te wachten. Alles staat of valt met hoe de speelruimte die het regeerakkoord biedt, wordt ingevuld. En welke budgetten daarvoor beschikbaar zijn. Als Conner Rousseau zich daarover druk maakt in de komende jaren, dan zal ik geen belachelijke tweets meer sturen. Beloofd.