De detoxificatie van de Amerikaanse politiek

In de Verenigde Staten wordt het voor gematigde politici, vooral Republikeinse, almaar moeilijker om als parlementslid verkozen te raken en vooral om over de partijgrenzen heen samen te werken. Zowel de Republikeinen als de Democraten drijven de affectieve polarisatie van kiezers moedwillig op de spits. Bij affectieve polarisatie ontwikkelen kiezers van de ene partij een diepe afkeer voor die van een andere partij. In extreme gevallen gaan ze elkaar als vijand beschouwen.

De Republikeinen zijn er duidelijk van overtuigd dat meer polariserende kandidaten een grotere kans hebben om verkiezingen te winnen. Dat de immer populaire Donald Trump opnieuw hun kandidaat voor het presidentschap is, bewijst dat. Bij zijn recentste fascistische ontsporing beweerde hij dat Haïtiaanse vluchtelingen de katten en honden van de inwoners van Springfield, in de staat Ohio, opeten. Een valse beschuldiging met als bedoeling migranten te ontmenselijken.

De wisselwerking tussen ideologisch gemotiveerde kiezers en scherpslijpers in het Congres is een cynisch businessmodel geworden, waarop het politieke duopolie van Republikeinen en Democraten teert. Het Amerikaanse politieke systeem vormt de grootste hindernis voor het oplossen van zo goed als alle belangrijke problemen, denk aan klimaat of sociale ongelijkheid, zegt Michael Porter, de Amerikaanse expert in concurrentiestrategieën. Loopt het systeem stuk? Of is het hier net voor ontworpen?

Volgens Porter is in het Amerikaanse politieke systeem het algemeen belang ondergeschikt geworden aan het partijbelang. Het duopolie heeft baat bij ideologische onderscheiding en een gecultiveerde, identitaire partijdigheid. Ideologie staat centraal, niet probleemoplossend denken. De incentive voor parlementsleden om breed gedragen tweepartijenoplossingen te bedenken is verdwenen. De Amerikaanse kiezer, die verbitterd achterblijft, kan de partijen bovendien onmogelijk afstraffen, want een alternatief is er niet.

Angst en identiteit

Die radicalisering kwam er onder meer door de liberalisering en de versplintering van het medialandschap sinds de jaren 80 - denk aan de komst van CNN in 1980 - en de afschaffing in 1987 van de Fairness Doctrine. Die doctrine vereiste dat de nieuwskanalen alle ideologische standpunten aan bod lieten komen. Tot 1987 kregen kijkers en luisteraars een breed beeld van maatschappelijke standpunten.

Het einde van de Fairness Doctrine werkte partijdigheid in de media en zelfselectie in nieuwssilo’s in de hand. De explosie aan ideologische echokamers sindsdien, nog versterkt door de komst van sociale media, heeft een duidelijke impact gehad op de polarisatie van kiezers. Van beide partijen, maar vooral van de Republikeinen. Het electoraat werd verdeeld op basis van angst en identiteit.

De presidentsverkiezingen van 5 november kunnen een nieuw startpunt zijn voor de Amerikaanse liberale democratie, maar ook een eindstation. De detoxificatie van het Amerikaanse politieke systeem zal veel tijd, geduld en vooral krachtige hervormingen - ook van het electorale proces - vergen. De selectie van de presidentskandidaten mag niet langer het voorrecht zijn van een kleine geradicaliseerde groep partijsoldaten. De kieswetgeving en de indeling van kiesdistricten moeten onder de loep worden genomen. Ook het intomen van de grip van partijen op het beleidsvormingsproces en van de macht van het geld en lobbygroepen moet hoog op de agenda staan.

Om de status van een machtige liberale democratie en de mythe van de Amerikaanse way of life nieuw leven in te blazen, moeten ook de brede consensus in de samenleving en het vertrouwen in de politiek hersteld worden, moet de extreme sociale ongelijkheid aangepakt en de sociale cohesie versterkt worden. De vraag is of het daarvoor niet te laat is.