Elk land voor zich ondermijnt Europees migratiebeleid

De Nobelprijs voor de Vrede heeft hij er ook dit jaar niet mee gewonnen. Dat is niet echt verwonderlijk, want het is de enige categorie waar wetenschappers altijd het onderspit delven. Toch zou Mark Galeotti een interessante laureaat geweest zijn. De Britse historicus en Ruslandexpert publiceerde in 2022 het boek ‘The Weaponisation of Everything’. Sindsdien is die zinsnede zo’n beetje een standaarduitdrukking geworden. In de hedendaagse vorm van oorlog voeren is alles toegestaan, analyseert Galeotti. Terwijl energie, handel of civiele infrastructuur vroeger grotendeels buiten schot bleven, worden vandaag permanent alle mogelijke middelen in de strijd gegooid. Dat hoeft niet veel te kosten, denk bijvoorbeeld aan de verspreiding van desinformatie.

Op die manier kent bewapening nauwelijks nog ethische grenzen. Zelfs vluchtelingen ontsnappen er niet aan. Op veel plaatsen in de wereld zijn ze de inzet van een sinister machtsspel. Neem Wit-Rusland. Volgens recente berichten hebben in vergelijking met 2023 al meer dan drie keer zoveel migranten geprobeerd de grens met Polen over te steken. Het is niets minder dan door een staat georganiseerde mensenhandel. Minsk en Moskou rekruteren met loze beloften vluchtelingen in Afrika en Azië om ze dan over de grens te duwen en aan hun lot over te laten. Het doel is uiteraard de Europese Unie te destabiliseren. En vijandige politici zoals de Poolse premier Donald Tusk het leven moeilijk te maken.

Met de presidentsverkiezingen van volgend jaar in het vooruitzicht kan die zich geen migratiecrisis veroorloven. Dus dreigt hij ermee het recht op asiel op te schorten en het felbevochten Europees migratiepact niet uit te voeren. Dat doet uiteraard de alarmbellen afgaan in Brussel.

Als andere hoofdsteden het voorbeeld van Warschau volgen, valt het hele migratiebeleid van de EU in duigen. En dat staat al danig onder druk. In Nederland wil de nieuwe rechtse regering een asielstop invoeren, tegen alle Europese en internationale afspraken in. In Oostenrijk won de radicaal-rechtse FPÖ de verkiezingen. De Hongaarse premier Viktor Orbán lapt de interne solidariteitsregels aan zijn laars en wil desnoods bussen met migranten naar Brussel sturen. En de centrumlinkse coalitie in Berlijn voert in de strijd tegen illegale migratie eenzijdig tijdelijke grenscontroles in. De ontrafeling van het EU-beleid is al bezig.

Rwanda-model

Daardoor is migratie terug van nooit weggeweest en stond het heikele thema bovenaan op de agenda van de laatste Europese top van Raadsvoorzitter Charles Michel. In de hoop de lidstaten op een lijn te krijgen, lanceerde Commissievoorzitster Ursula von der Leyen in de aanloop naar de bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders een tienpuntenplan. Naast de versnelde implementatie van het Europees migratiepact trok vooral het ‘innovatieve voorstel’ van terugkeercentra buiten de EU de aandacht.

Totaal nieuw is dat idee niet, want in 2018 stelde Tusk - toen als voorzitter van de Europese Raad - al voor om ‘regionale ontschepingsplatformen’ op te richten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Daar is niets van in huis gekomen, want wie wil er nu in ruil voor veel geld zelf een magneet voor vluchtelingen worden?

Dat de nieuwe Labour-regering in het Verenigd Koninkrijk een einde heeft gemaakt aan het dure maar ineffectieve Rwanda-model, waarbij kandidaat-asielzoekers naar onbetrouwbare derde landen worden overgevlogen, toont dat de oplossing van de Britse Conservatieven evenmin soelaas biedt.

Wat wel met argusogen wordt gevolgd, is de overeenkomst tussen Italië en Albanië waarbij de triage van vluchtelingen door Italiaanse autoriteiten en conform Europese en internationale rechtsregels plaatsvindt op het grondgebied van een kandidaat-lidstaat van de EU.

Die aandacht voor ‘veilige niet-EU-lidstaten’ komt niet uit de lucht gevallen. Von der Leyen pikte het idee uit het Europees kiesprogramma van haar eigen partij - de Duitse CDU - en het strookt met wat haar politieke familie - de Europese Volkspartij - bepleit. Per slot van rekening heeft ze aan hen haar tweede termijn te danken. De EVP-fractie is trouwens afgetekend de grootste in het Europees Parlement, waarvan het zwaartepunt sinds de recente verkiezingen duidelijk naar rechts is verschoven.

Terugkeer

Om tot nieuwe akkoorden over migratie te komen, is de zegen van dat Parlement nodig, naast voldoende steun van de hoofdsteden. Momenteel ontbreekt een meer geïntegreerd terugkeerbeleid. Dat is nochtans dringend nodig, want het aantal terugkerende asielzoekers ligt te laag, de procedures duren te lang en bij gebrek aan uniforme regels is het elk land voor zich. Dat strookt niet met een gemeenschappelijk migratiebeleid gebaseerd op solidariteit tussen de lidstaten en met respect voor internationale rechtsregels.

Wat ook dringend uitgeklaard moet worden, is hoe centra in ‘veilige niet-EU-landen’ die eigenlijk bedoeld zijn voor triage het probleem van de niet-terugkeer kunnen oplossen. Of er binnen of buiten de EU over terugkeer wordt beslist, heeft geen belang als de herkomstlanden toch niet willen meewerken. Op Europees niveau akkoorden sluiten met die landen moet de absolute prioriteit zijn.

Daarnaast blijft de vraag welke legale alternatieven de EU in petto heeft, met name op het vlak van arbeidsmigratie, om het verdienmodel van mensenhandel en illegale migratie te doorbreken. Ook hier is meer Europese aanpak en minder symboolpolitiek nodig. Want ook een restrictiever migratiebeleid staat of valt met de uitvoerbaarheid op het terrein. Op een nieuw rondje goedkope slogans lanceren zit niemand te wachten, toch?